Remontada Europy Południowej – jak odrabia ona dystans w wydawałoby się przegranym meczu. Przykład dla Polski?

• Rekordowo wysoka aktywność turystyczna była głównym motorem ożywienia w regionie Morza Śródziemnego, podczas gdy największe kraje centrum i północy Europy, takie jak Niemcy, były bardziej narażone na spowolnienie w przemyśle wytwórczym.
• Odrodzenie nie dokonałoby się jednak także bez odpornych rynków pracy w krajach południa: wzrostowi zatrudnienia i poprawie produktywności na godzinę pracy, co przyczyniło się do solidnych wyników gospodarczych.
• Wykorzystanie funduszy NGEU (Next Generation European Union – w Polsce nazywany KPO) przyczyniły się wg. szacunków Allianz Trade do wzrostu we Włoszech i Hiszpanii o odpowiednio 1,0 i 1,2 punktu procentowego w latach 2021-2024. Allianz Trade spodziewa się podobnego wpływu na Portugalię i Grecję, oba kraje otrzymały już ponad 50% funduszy.
• Patrząc w przyszłość, Allianz Trade spodziewa się, że luka wzrostowa między gospodarkami południowej i głównej Europy będzie się dalej zmniejszać wraz z utrzymywaniem się długoterminowych efektów programu NGEU, nawet jeśli początkowy wzrost wydatków inwestycyjnych zacznie zanikać pod koniec programu.
• Pozytywne skutki uboczne NGEU wykraczają daleko poza natychmiastową odbudowę po pandemii, oferuje on również szansę (którą może wykorzystać też Polska) dla krajów, które wciąż wychodzą z kryzysu zadłużenia publicznego – wiele z nich szukało takiej właśnie pomocy finansowej wdrażając jednocześnie głębokie zmian w polityce publicznej (elastyczność rynku pracy) i fiskalnej w celu odzyskania stabilności fiskalnej i finansowej (przykład m.in. Grecji)

Od 2022 r. kraje południowej strefy euro odnotowały średni skumulowany wzrost o około+ 6%, napędzany głównie przez imponującą 8% ekspansję Hiszpanii. Z kolei główne gospodarki, takie jak Francja i Holandia, odnotowały jedynie niewielki wzrost, ściśle odzwierciedlający ogólny trend w strefie euro, podczas gdy Niemcy pozostały w stagnacji. Pomimo tych wyzwań rynki pracy w strefie euro pozostały stosunkowo stabilne przez cały 2024 rok.

W czym tkwi tajemnica sukcesu Południa? Spojrzenie na stronę podażową PKB sugeruje wzrost zatrudnienia i poprawę produktywności na godzinę pracy (wykres 1). W opinii Allianz Trade reformy rynku pracy opłacają się w Hiszpanii, Portugalii, Grecji i, w mniejszym stopniu, we Włoszech, znacznie zwiększając wydajność pracy poprzez przejście od modeli ochronnych do większej elastyczności. W rezultacie wzrost gospodarczy na południu był silnie wspierany przez rosnące poziomy zatrudnienia i stały spadek stopy bezrobocia. W Grecji wzrost PKB jest napędzany głównie przez zatrudnienie (4%, z czego 3% to zatrudnienie w UE), podczas gdy w Hiszpanii wzrost ten wyniósł 2%. Ponadto napływ pracowników z zagranicy odegrał kluczową rolę w solidnej ekspansji Hiszpanii w 2024 r., kiedy to utworzono ponad 500 000 nowych miejsc pracy - 42% z nich zostało obsadzonych przez pracowników z zagranicy, co stanowi najwyższy odnotowany udział od 2008 r. Wzrost zatrudnienia wśród pracowników spoza UE (+ 35%) przewyższył wzrost zatrudnienia wśród obywateli Hiszpanii (+ 3%) w tym okresie. Trend ten, który stale nabierał tempa od czasu ożywienia po pandemii, podkreśla rosnące znaczenie siły roboczej spoza UE we wspieraniu działalności gospodarczej. Produktywność na godzinę pracy przyczyniła się wzrostu PKB o 2 punkty procentowe w Hiszpanii i Grecji oraz o 1 punkt procentowy w Portugalii - jedynych trzech krajach, w których produktywność miała pozytywny wpływ po pandemii.

Niebo nad południową Europą przejaśnia się, podczas gdy nad północną nadciągają chmury. Wydatki związane z "odreagowaniem" po lockdownie spowodowały silną zmianę modelu konsumpcji gospodarstw domowych w kierunku usług, szczególnie turystyce. Jednocześnie kryzys energetyczny spowodował ogromne obciążenie dla sektora produkcyjnego, wywołując powszechne spowolnienie w gospodarkach północy, dużo intensywniej w swoim modelu wzrostu wykorzystujących przemysł. Kraje Europy Południowej, w tym Hiszpania i Portugalia, odzyskały znaczną część gruntu pod nogami, który utraciły od czasu globalnego kryzysu finansowego (GFC), co dodatkowo zaostrzył późniejszy kryzys zadłużenia publicznego. W rezultacie produkcja w tych krajach wzrosła tak samo jak w Niemczech i Francji w porównaniu do poziomów z 2008 r

Po stronie wydatków eksport jest kluczowym czynnikiem: Europa Południowa czerpie korzyści z bycia ulubionym miejscem letnich wakacji. Hiszpania, Portugalia i Grecja doświadczyły ożywienia napędzanego głównie przez eksport usług, odnotowując lata rekordowych przychodów z turystyki (która stanowi dużą część ich PKB), ponieważ międzynarodowe podróże i turystyka gwałtownie wzrosły, a popyt na wypoczynek wzrósł w erze po pandemii (wykres 3). Z kolei Niemcy i inne uprzemysłowione kraje strefy euro były bardziej narażone na globalne spowolnienie w cyklicznym handlu towarami. W rezultacie kraje Europy Południowej były w stanie wykorzystać swoje sektory turystyczne, aby zrównoważyć niektóre szersze przeciwności gospodarcze, przyczyniając się do rozbieżnych wzorców ożywienia gospodarczego

Inwestycje w ramach NGEU miały również pozytywny wpływ... Pomimo wolniejszej niż oczekiwano absorpcji funduszy, napływ środków UE do gospodarek śródziemnomorskich poprawił ich wyniki gospodarcze. Ponieważ do końca programu pozostały tylko dwa lata, nasza symulacja dla Włoch i Hiszpanii wskazuje, że skumulowany wpływ efektywnie wydanych funduszy NGEU przyczynił się do tej pory do wzrostu o 1,0pp we Włoszech i 1,2pp w Hiszpanii w latach 2021-2024. Warto zauważyć, że oba kraje nie wydały środków w ten sam sposób. Włochy otrzymały 63% całkowitej alokacji (194,4 mld EUR), ale wydały tylko 30% środków do 2024 r., podczas gdy Hiszpania otrzymała mniejszą część dotacji (48 mld EUR z 122,2 mld EUR alokacji), ale zdołała skutecznie wypłacić prawie całą kwotę. Biorąc pod uwagę znaczną część funduszy, które wciąż pozostają do wydania, możemy wywnioskować, że podobnego - lub potencjalnie większego - impulsu do aktywności gospodarczej można się spodziewać w ciągu najbliższych dwóch do trzech lat. Przewidujemy również, że wkład reform strukturalnych w produkcję gospodarczą wzrośnie z czasem, gdy początkowy wpływ wydatków publicznych finansowanych z RRF zacznie słabnąć. Ponadto, porównywalnego efektu Allianz Trade spodziewa się w Portugalii i Grecji, ponieważ oba kraje otrzymały ponad 50% przyznanych im funduszy, co również powinno zapewnić pozytywny długoterminowy impuls gospodarczy.

...Nie przełożyły się one jednak na ogólną poprawę otoczenia biznesowego w Hiszpanii. Aktywność inwestycyjna pozostaje nieznacznie powyżej poziomów sprzed programu (wykres 4). W przeciwieństwie do tego, widzimy znacznie silniejszą pozytywną korelację w Grecji i, w mniejszym stopniu, w Portugalii. We Włoszech trudno jest jednak oddzielić skutki ulgi podatkowej Superbonus od ogólnych trendów inwestycyjnych. Ogólnie rzecz biorąc, podczas gdy pozytywne skutki uboczne NGEU wykraczają daleko poza natychmiastową odbudowę po pandemii, oferuje on również kluczową szansę dla krajów, które wciąż wychodzą z kryzysu zadłużenia publicznego - wiele z nich również szukało pomocy finansowej w zamian za wdrożenie głębokich zmian w polityce publicznej w celu odzyskania stabilności fiskalnej i finansowej. Inwestując w infrastrukturę, zielone technologie, innowacje cyfrowe i produktywność, program ma potencjał do napędzania długoterminowego wzrostu gospodarczego, poprawy spójności regionalnej i zwiększenia globalnej konkurencyjności UE. Inwestycje te nie tylko wspierają bardziej odporną, zrównoważoną i dynamiczną gospodarkę w krajach bezpośrednio otrzymujących fundusze, ale także przyczyniają się do szerszego europejskiego i globalnego krajobrazu gospodarczego.