Ödeme Sürelerinin Uzamasının Bedeli

Yönetici özeti

Kurumsal finansman kısıtları 2023 yılında rekor seviyeye ulaşırken, 2008 yılından bu yana ödeme vadelerinde görülen en büyük sıçrama bunun başlıca nedeni oldu. Ekonomik büyümedeki yavaşlama ve artan işletme ve finansman maliyetlerinin etkisiyle küresel İşletme Sermayesi Gereksinimi (İSG), üst üste üçüncü kez artarak 76 günlük ciroya ulaştı. Bu nedenle, özellikle Asya ve Kuzey Amerika'da ödeme vadeleri daha da arttı ve alacak vadeleri de üç gün artarak 59 güne yükseldi. Avrupa'da İSG’deki artışın yüzde 60’ını açıklayan ana neden  stok bolluğu ve buna bağlı maliyetler oldu.

Alacak vadesi 60 günlük ciroyu geçen şirketlerin oranı küresel olarak 2023 yılı sonunda yüzde 42 oldu. Avrupa'da bu oran küresel ortalamayla uyumluyken Asya'da yüzde 46 ile daha yüksek, Kuzey Amerika'da ise yüzde 33 ile daha düşük . Tüm sektörlerde ödeme vadelerinde artış görüldü ama stokların yüksek olduğu bazı sektörlerde İSG artışı daha da fazlaydı. Bunların başında 114 günlük ciro ile ulaştırma ekipmanları ve elektronik  , 113 günlük ciro ile de  makine ekipmanları bulunuyor. Onları takiben tekstil, ilaç, metal ve kimyasallar gelirkenhepsinin de 90 günün üzerinde İSG'ye sahip olduğu görülüyor.

Kârlılık üzerinde özellikle de Avrupa’da devam eden baskılar ödeme vadelerinin uzamasına neden olabilir. Panel modelimiz, kârlılığın ödeme vadelerini belirleyen en önemli etken olduğunu ve finansman olanakları ya da iş çevrimlerinden daha etkili olduğunu ortaya koyuyor. Araştırmamızda kârlılıktaki 1 puanlık düşüşün ödeme vadelerini yedi günden fazla artırdığını gördük. Bu bağlamda 2024 yılında kârlılığın daha da azalacağı göz önünde bulundurulduğunda önümüzdeki dönemde Avrupalı şirketler ödeme vadelerinin uzamasına hazırlıklı olmalı.

Avrupa şirketlerinin dayanıklılığının artırılması açısından geç ödemelerle ilgili iyileştirmeler yapılması kilit önem taşıyor, ancak şeytan ayrıntılarda gizli. Avrupa Komisyonu'nun AB Geç Ödeme yönetmeliği önerisi, ödeme sürelerinin şu anki 60 günden 30 güne indirilebileceğine işaret ediyor. Her ne kadar Avrupa Parlamentosu öneriye, sözleşmeyle kararlaştırılması halinde 60 güne veya belirli mallar için 120 güne kadar bir uzatma eklemiş olsa da mevcut şartlara kıyasla önerinin ticari esnekliği artırdığı pek söylenemez. Ayrıca bu, 2023 yılı dördüncü çeyreği itibariyle 60 günden sonra ödeme yapan Avrupalı şirketlerin yüzde 40'ından fazlası için finansman açığının artması anlamına geliyor. Yani hayata geçmesi halinde önemli bir makroekonomik etkiye yol açması muhtemel. Ödeme vadelerini 30 güne indirmek için Avrupalı şirketlerin 2 trilyon euro ek finansmana ihtiyacı olacaktır. Ancak, mevcut faiz oranlarıyla bu, şirketlerin faiz ödemelerinin 100 milyar euro artması demek oluyor ki bu da kâr marjlarında 2 puanlık bir kayba eşdeğer. Sonuç olarak, işgücü, vergiler, finansman gibi maliyetleri düşürerek kurumsal kârlılığı artırmak, Avrupa'da ödeme kültürünü iyileştirmek açısından çok daha uzun soluklu olabilir.

Küresel İşletme Sermayesi Gereksinimleri (İSG) 2023 yılında üst üste üçüncü kez artarak 2008 yılından bu yana en yüksek seviyeye ulaştı. 2 gün artarak 76 günü buldu. Önceki yıllarda olduğu gibi, İSG'deki eğilim çeyrekten çeyreğe değişti. İlk çeyrekte 7 günlük keskin bir artış görülürken ikinci çeyrekte rahatlama 2 gün düşüle oldu, üçüncü çeyrekte onu bir günlük küçük bir artış izledi ve son çeyrekte ise 3 günlük düşüş görüldü. Ancak, üst üste ikinci yıl, yılın ikinci yarısındaki değişiklikler normalden daha yumuşak oldu (Şekil 1). Genel olarak, yumuşayan ekonomik büyüme ile girdi maliyetlerinden maaşlara kadar daha yüksek enflasyon,  ve daha yüksek finansman maliyetinin birleşimi, 2021 ve 2022 yıllarında sırasıyla 2 ve 4 gün artan küresel İSG'nin 2023 yılının tamamında 2 gün artmasına neden oldu. 2023 yılının son çeyreği itibarıyla küresel İSG 76 gün oldu. 

Alacak Vadesi (AV), küresel İSG'deki yıllık artışın temel sorumlusuydu ve 2008'den bu yana en yüksek artışla 2022'deki artışın neredeyse iki katı oldu. Bu da daha fazla şirketin ödeme almak için daha uzun süre beklediğini gösteriyor ve nakit akışı sorunlarına ilişkin riskleri artırıyor. Alacak vadesi 60 günlük ciroyu geçen şirketlerin oranı küresel olarak 2023 yılı sonunda yüzde 42 oldu. 2022 yılının dördüncü çeyreğine göre 3 puanlık hafif bir düşüş gösterdi. Ayrıca, şirketlerin yüzde 6'sının AV’si 120 günlük cironun üzerinde. Aynı zamanda, Ödeme Vadesi (ÖV) 0-35 gün arasında artış ile sabit kalırken, Stok Tutma Süresindeki (STS) düşüş 0,4 gün ila 52 gün arasında çok sınırlı kaldı. Bu STS için oldukça alışılmadık bir sonuç. Zira, 2008 yılından bu yana^[2] her on vakadan sekizinde İSG'deki değişimin temel belirleyicisi stoklar olmuştur. Bununla birlikte, hâlâ küresel işletme sermayesi, gereksinimin yüzde 68’ini oluşturduğu için önceki 10 yıllık ortalama olan  yüzde 69'a kıyasla stokların kilit rolü göreceli olarak devam ediyor. Mutlak olarak bakıldığında da serimizin başlangıcı olan 2008’den bu yana 2023 dördüncü çeyrek seviyesi en yüksek seviyeye karşılık geliyor. Bu durum, küresel STS'deki büyük artışın da işaret ettiği gibi hem 2021 hem de 2022'de 3 gün artış ileson yıllarda üst üste yaşanan tedarik zinciri aksaklıkları ve jeopolitik belirsizliklerin stok yönetimi stratejilerini "sıfır stoklu üretim modeli"nden "her ihtimale karşı fazladan" üretim modeline çeviren anlayışın bir göstergesi.

APAC (Asya Pasifik) bölgesinde İSG’de artış eğilimi güçlenerek üst üste üçüncü yıl da sürdü. 2022 ve 2021 yıllarında artışlar sırasıyla 5 ve 3 gündü. APAC yine diğer bölgelere göre İSG’de en büyük artışla yani 3 günlük artışla öne çıktı. Çin ve Güney Kore’de bu bölgesel sonuç, uzun ödeme gecikmeleri, Çin ve Japonya’da daha büyük stoklar ve Japonya’da daha kısa ödeme gecikmelerigibi farklı kaynaklara rağmen büyük ölçüde Çin (3 gün artış), Japonya (3 gün artış) ve Güney Kore (2 gün artış) tarafından belirlendi. Avustralya hariç bölgenin diğer pazarlarında da AV arttı, ancak Avustralya, Tayvan, Singapur ve Hong Kong’da stoklardaki belirgin azalma ve özellikle Hindistan'daki düşük ÖV sayesinde buralarda İSG'de düşüş kaydedildi. 2023 yılının dördüncü çeyreği itibarıyle, APAC'da İSG 81 günlük ciroya ulaşırken, AV 63 gün olan küresel ortalamanın üzerinde kaldı. Orta Doğu ile birlikte APAC en uzun AV'ye ve dolayısıyla nakit akışı riskine sahip firmaların toplam içindeki payının en yüksek olduğu bölge: şirketlerin yüzde 21'ine 90 günden sonra ödeme yapılıyor. Karşılaştırmak gerekirse küresel olarak yüzde 17.

Kuzey Amerika 2023 yılını, önceki yıllara kıyasla daha sınırlı olsa da bir günlük ılımlı bir İSG artışıyla tamamladı. Artışı sürükleyen ABD'deki üst üste üçüncü yılgerçekleşen İSG büyümesiydi. Bu 2022 yılında 6 gün artışken, 2023'te 1 gün artış şeklindeydi. Kanada ve ABD’de İSG alt bileşenlerinin her biri için eğilimler aynı olsa da tempo açısından küçük farklılıklar vardı. ABD, AV'de 1 gün gibi 'daha büyük' bir artışla  öne çıkarken, stoklardaki ayarlama daha küçük görünmekle birlikte ÖV'deki hızlanmayı dengeleyecek kadar büyüktü. Kanada da ise AV'deki artış belirsiz olsa da stoklardaki ayarlama 1gün düşüşle ÖV'deki hızlanmayı dengelemekten öteye geçti. Genel olarak, Kuzey Amerika'nın İSG'si 2023 yılının dördüncü çeyreği itibarıyla 70 güne ulaştı. Yani yine de küresel ortalamanın 6 gün altında kaldı. Bölgede en uzun AV’ye sahip, 90 günden sonra ödeme alan şirketlerin toplam içindeki payı yalnızca yüzde 11. Küresel olarak bölgeler arasında en düşük oran ABD için yüzde 11, Kanada için yüzde 9. Ayrıca, Kuzey Amerika'da 10 günden daha kısa sürede ödeme alan firmaların oranı da yüksek. 2023'ün dördüncü çeyreği itibarıyla yüzde 10, özellikle Kanada'da yüzde 15. Bu nakit tercihi, ABD 49 gün ve Kanada'da 41 gün ile 50 gün eşiğinin altında kalan AV rakamlarından da net bir şekilde görülüyor.

*İşletme Sermayesi Gereksinimi = AV - ÖV + STS (Stok Tutma Süresi)

*Sadece 2010, 2012 ve 2015 yılları istisna sayılabilir ve her seferinde AV, kilit faktör olarak STS’nin yerini almıştır.

Batı Avrupa, 2022 yılındaki 3 gün artışın ardından 2023 yılında İSG'de 1 günlük ılımlı bir artış kaydetti. Ancak, ABD'den farklı olarak, bu bölgesel sonuç büyük ölçüde iki yıldır başta Almanya, Fransa ve İspanya olmak üzere çoğu ülkede sürekli artış eğilimiyle (2021 ve 2022 yıllarında STS artışı sırasıyla +1 ve +2) uzun süredir baskı altında olan stoklardan kaynaklanıyor (2023'te +0,5 gün). Bunun tek istisnası İskandinav ülkeleri. Bölge genelinde ödeme davranışlarında da belirgin bir değişiklik olmadı ve alacak vadelerindeki mütevazı artış ödeme vadelerinin de hafif uzamasıyla tamamen dengelendi. Enteresan bir şekilde bölgede İSG’de artışların olduğu Almanya, Fransa, İspanya ve Belçika gibi ülkelerden  nadir de olsa azalmaların olduğu Hollanda, İsveç, Norveç gibi ülkelere kadar çoğu ülkede AV ve ÖV değişimleri arasındaki bu telafi edici etki görüldü. Bölgesel düzeyde, İSG 2023 yılının dördüncü çeyreği itibarıyla 69 günlük ciroda, AV’de küresel ortalamanın 3 gün  altında kalarak 56 gün oldu. Bununla birlikte, Avrupa ülkeleri, Almanya, Hollanda ve Kuzey Avrupa'da daha kısa ortalama AV ve Güney Avrupa'da, özellikle Fransa, İspanya ve İtalya'da daha uzun AV’ler ile belirgin farklılıklar göstermeye devam ediyor. Genel olarak, Batı Avrupa, firmaların yüzde 6'sının 10 günden az, küresel olarak yüzde 8,yüzde 41'inin 60 günden fazla, küresel olarak yüzde 42, sürede ödeme alması nedeniyle küresel ortalamaya oldukça yakın bir AV dağılımı sergiliyor. En uzun AV’ye sahip şirketlerin oranı Asya'ya kıyasla belirgin şekilde daha düşük.

Neredeyse tüm sektörlerde alacak vadeleri uzadı ve stokların olumsuz etkilerinin azalmasına rağmen çoğu sektörde işletme sermayesi gereksinimi arttı. Bazı sektörler ekonomik döngü ve şoklara karşı yapısal farklılıklar nedeniyle diğerlerine göre daha savunmasız olsa da neredeyse tüm sektörlerde 2023 yılında alacak vadelerinde bir artış yaşandı. Her üç sektörden ikisi ödeme vadelerini kısaltmayı veya stoklarını ayarlamayı başarmış olsa da bu kazanımlar çoğu sektörde İSG'de artışı önlemek veya İSG seviyelerinde belirgin bir fark yaratmak için yeterli olmadı.  2023 yılında en düşük İSG'ye sahip üç sektör; 14 gün ile oteller/restoranlar/turizm, 27 gün ile diğer B2C hizmetleri ve 29 gün ile ulaştırma oldu. Yelpazenin diğer ucunda ise 100 günden fazla İSG ile yani 114 günlük ciro ile ulaşım ekipmanları ve elektronik, 113 gün ile makine ekipmanları yer alırken, 90 günün üzerinde İSG ile tekstil, ilaç, metal ve kimyasallar onları takip etti. AV açısından da tablo genel olarak aynı olup buna iki sektör istisna oluşturuyor; nakit ödeme yapan müşterileri sayesinde 25 gün ile ikinci en düşük AV'yi kaydeden perakende ve 74 gün ile en yüksek AV'lerden birine sahip olan inşaat.

2023 yılında panelimizdeki 22 sektörden 13'ünde işletme sermayesi gereksinimi küresel sektör ortalaması olarak belirgin şekilde arttı. Makine ekipmanı,  yazılım/IT hizmetleri, inşaat 7 gün ve emtia 8 gün artış ile İSG artışlarının en çok olduğu sektörler listesinin başında yer alıyor. Bunları ilaç, elektronik, B2B hizmetleri ve enerji izliyor. Üst üste ikinci yıl, bu listede en çok etkilenenler daha çok B2B'ye yönelik, üretimin ilk ve orta aşamasındaki sektörler ve girdi veya enerji fiyatlarından çok etkilenmeyenler oldu. Şaşırtıcı olmayan bir şekilde, bu sektörlerin çoğu aynı zamanda AV'de ve stoklarda artışla karşılaşan ve faaliyetleri yüksek stok gerektiren, küresel sektörler listesinde yer alıyor. Küresel düzeyde, şirketlerin yüzde 19'unun 90 günlük ciro toplamını aşan stoklara sahip olduğunu görüyoruz. Üç sektörde şirketlerin yüzde 30'undan fazlası bu seviyeyi aşıyor: yüzde 30 ile ulaşım ekipmanları, yüzde 38 ile elektronik  ve yüzde 36 ile makine ekipmanları. İlginç bir şekilde, B2C’den iki sektör de İSG'de artış kaydetti: 2 gün artışla oteller/restoranlar/turizm, ve 1 gün artışla B2C hizmetleri. Her iki sektör de stoklarını azaltmayı başardı, ancak bu durum otel/restoran/turizm için tedarikçilere daha hızlı ödeme yapmayı telafi etmeye yetmedi ve ÖV 2 gün düştü. Son olarak, kimya, kâğıt ve perakende olmak üzere üç sektörde İSG'de sınırlı bir artış kaydedildi.

B2C müşterilerine yönelik sektörlerde İSG'nin düşme olasılığı daha yüksek. İSG'deki rahatlama 1 gün düşüşle tarımsal gıda ve otomotiv, 2 gün düşüşle  bilgisayar/telekom  sektörlerinde ılımlı olurken, 4 günlükdüşüşle tekstilde belirgindi., Başta tarımsal gıda ve bilgisayar/telekom olmak üzere bu sektörler, stoklarını ayarlayarak AV'deki artışın etkilerini hafifletmeyi başardı. Tarımsal gıdada ÖV de kısaldı.

Şekil 6: 2023 yılında sektörlere göre, çeyreklik dönemler itibariyle ve günlük ciro bazında İSG'deki değişimler (sabit koşullar)

Kaynaklar: Eikon/Refinitiv, Allianz Araştırma

Şekil 7: 2023 4. Çeyrek İSG ve alt bileşenleri, günlük ciro bazında, küresel sektörlere göre firma sayısının %'si olarak, 

Kaynaklar: Eikon/Refinitiv, Allianz Araştırma

Sektörler arasında büyük farklılık gösteren ve hem borç hem de alacak yönetimini şekillendiren birçok ekonomik, finansal ve düzenleyici husus bulunur…. Örneğin, ekonomik büyüme dönemlerinde firmalar daha cömert ödeme koşulları sunma eğiliminde olabilir çünkü müşterilerinin satışları artar ve bu onlar için işlerini büyütme fırsatıdır. Buna karşılık, belirsizliğin arttığı ekonomik gerileme dönemlerinde riskten kaçınmak, nakit pozisyonlarını korumak ve güçlendirmek için ödeme koşullarını sıkılaştırabilirler. Finansal kısıtlamalar, özellikle faiz oranları ve krediye erişim de ödeme koşullarında kritik bir rol oynar. Düşük borçlanma maliyetleri genellikle işletmelere nakit yönetimi konusunda daha esnek şartlar sunarken yüksek oranlar kısıtlayıcı bir etkiye sahip olabilir ve likiditelerini korumak için firmaları tedarikçilerine ödemeleri geciktirmeye ve müşterilerinden daha hızlı ödeme talep etmeye yönlendirebilir. Bazı ülkelerde uygulanan ve küçük tedarikçilere daha hızlı ödeme yapmayı zorunlu kılan düzenleyici çerçeveler de ödeme koşullarını etkileyen unsurlardandır.

Ancak ödeme koşullarını şekillendiren en önemli etken kârlılık olarak öne çıkıyor. Birleşik Krallık, Fransa, Almanya, İtalya ve İspanya'da 2000'den fazla firmanın 18 yıllık verilerini kullandığımız araştırmamızda, kârlılığın yani brüt kâr marjının ödeme vadelerinin ana belirleyicisi olduğunu gördük. Bu da AV ve ÖV arasındaki farkla gösteriliyor. Daha spesifik olarak, kârlılıktaki 1 puanlık artışın AV ve ÖV arasındaki farkı 7 günlük ciroya kadar azaltabileceğini bulduk (Şekil 8). Kârlı firmalar genellikle borçlarını ve alacaklarını yönetme konusunda daha fazla hareket alanına sahip. İndirimleri güvence altına almak veya tedarikçi ilişkilerini geliştirmek için tedarikçilere erken ödeme yapmayı tercih edebiliyorlar. Buna karşılık, daha az kârlı firmalar likidite baskılarını yönetmenin bir yolu olarak tedarikçilere yapacakları ödemelerin sürelerini uzatabiliyor. Genellikle sektöre özgü dinamikler de söz konusu. Örneğin, inşaat sektörü uzun zamanlı projeler ve değişken maliyetlerle karşı karşıya olduğundan bu sektördeki şirketler faaliyetlerine ilişkin belirsizliklere uyum sağlamak için esnek ödeme vadelerine öncelik verebiliyor. Buna karşılık, hızlı hareket eden ve dar marjların olduğu tüketim malları sektöründe şirketlerin likiditeyi sürdürmek için alacaklar üzerinde sıkı kontrol sağlaması gerekiyor. Benzer şekilde, girdilerin kalitesinin ve zamanlamasının çok önemli olduğu lüks ürünler sektöründeki firmalar da hızlı ödeme yapmayı ve ödeme almayı tercih edebiliyor.

Bu bağlamda, önümüzdeki dönemde kârlılık üzerindeki baskıların artacak olması Avrupa'da ödeme koşullarının önemli ölçüde kötüleşebileceğine işaret ediyor. Kısa süre önce yayınladığımız Küresel İflas Raporu'nda da belirttiğimiz gibi, 2024 yılı şirketler için gerçeklik kontrollerinin yapılacağı bir yıl olacak. Talebin daha uzun süre görece zayıf kalmaya devam edecek olması muhtemelen rekabetin artmasına, fiyatlandırma gücünün azalmasına ve gelir artışında düşüşler olmasına yol açacak. Bu da enerji fiyatları ve işgücü maliyetlerinin çok az rahatladığı, işletme maliyetlerinin hala yüksek olduğu bir dönemde kârlılık üzerindeki baskıyı artıracak.